Page 57 - Dewan Sastera Januari 2020
P. 57
BAHASA DAN BUDAYA
dan kawannya (pinang, gambir dan lain-lain); kinang Buah pinang yang matang yang dimakan dengan sirih
(Jawa), iaitu sirih yang dibubuh kapur dan lain-lain. juga dapat mengubati luka dan bisul. Istilah laui dalam
Perbuatan menginang, iaitu memakan sirih; sepiek masyarakat Melanau Mukah merujuk sejenis penyakit
sirih (Pulau Pinang), iaitu sehelai sirih bersama sekacip kerongkong yang dapat diubati dengan menggunakan
pinang, secalit kapur dan secubit gambir; sadah atau kapur sirih, buah kelubi dan tembakau merah. Istilah
sedah (Minangkabau) dan binyou (Melanau Mukah), mabetou pula merujuk sakit di bahagian mulut akibat
iaitu merujuk kapur sirih (kapur yang dimakan dengan memakan kapur sirih. Pesakit perlu mengulum sesudu
sirih). Usai memakan sirih sekapur, air ludah sirih akan gula pasir sebagai penawarnya.
dipancutkan dari mulut disebut sebagai paya-paya atau Selain banyak digunakan dalam bidang perubatan
unyak-unyak (Melanau Mukah). tradisional, sirih masih diperlukan dalam adat perkahwinan
Sirih mempunyai pelbagai nama mengikut budaya dan orang Melayu seperti acara merisik, meminang dan
bangsa seperti siih (Kedayan), sepak (Melanau Mukah), bersanding. Sejak zaman-berzaman, tepak sirih dan
abap (Iban), ayep (Kayan), are-ek (Tetaw), sirih air, sirih sirih junjung menjadi pelengkap wajib dalam istiadat
hutan, sirih kaduk, sirih duduk, sirih hantu, sirih murai, pertunangan dan majlis perkahwinan. Persembahan tepak
sirih rimau, sirih rimau putih, sirih hudang, sirih Melayu, sirih penting sebagai pembuka dan pelengkap majlis. Sirih
sirih Cina, sirih serasa, dan sirih temat. junjung pula menjadi pelengkap hantaran.
Kita sering keliru dengan daun sirih atau daun kaduk Sirih junjung digubah menggunakan daun sirih
yang hampir saiz dan bentuk daunnya hampir serupa. dan bahan lain seperti kapur, gambir, buah pinang,
Namun begitu, kedua-duanya dapat dibezakan. Sirih bunga segar, dan buah-buahan (tambahan). Uniknya,
hidup secara menjalar dan melilit ke atas, manakala kaduk terdapat perbezaan dalam penyediaan sirih junjung
hidup sebagai tumbuhan renek (atau nama lainnya sirih untuk pengantin lelaki dan perempuan. Bagi pihak lelaki,
duduk, akar bugu, kudak atau mengkadak). penyediaan gubahan sirih junjung lebih tinggi berbanding
Daun sirih mempunyai pelbagai kegunaan. Selain
dijadikan penawar, sirih juga dijadikan kudapan dan dengan gubahan sirih bagi pihak
hidangan sampingan. Menyentil sirih sekapur turut perempuan. Hal ini adalah untuk
menjadi amalan. Jika mengalami pecah mengkarong memperlihatkan peranan dan
(istilah di Pulau Pinang), iaitu darah yang keluar melalui tanggungjawab pihak lelaki
lubang hidung secara tiba-tiba, daun sirih akan disumbat sebagai ketua keluarga.
sebagai penawar Sesungguhnya penyediaan
Seseorang pengamal perubatan dapat mengetahui tepak sirih dianggap
jenis penyakit dengan menggunakan air sirih, iaitu air lambang komunikasi tanpa
ubat yang disebut totomeh (Negeri Sembilan). Malah, lisan. Sirih junjung yang
ada pengamal perubatan yang menyembur kunyahan digunakan sebagai hantaran
sirih kepada pesakit atau menyembur pesakit dengan pula menjadi lambang
air ludah sirih pada tempat yang sakit (disebut sebagai kehidupan alam rumah tangga
tabeh). yang bakal ditempuhi oleh
mempelai.
BIL. 1 2020 55
