Page 11 - Dewan Bahasa Oktober 2020
P. 11
AGENDA BAHASA
sebagai bahasa yang penting dalam hubungan antara Bidayuh
rakyat dengan pemerintah, mudah difahami, mempunyai
kedudukan yang penting dalam negeri Sarawak dan Etnik Bidayuh mewakili sekitar 8% penduduk negeri
difahami oleh semua etnik di Sarawak. Sarawak. Kebanyakan masyarakat Bidayuh tinggal
Asas bahasa Melayu mempunyai kepentingan untuk di pinggiran atau tidak jauh dari bandar raya Kuching, iaitu
dikuasai bagi membolehkan sistem pentadbiran kerajaan di Bau, Penrissen, Padawan, Siburan, Serian, dan Lundu.
menjadi lebih lancar. Oleh hal yang demikian, Vyner Brooke Terdapat 25 dialek Bidayuh, dan di Sarawak terdapat
telah membuat arahan tambahan kepada ujian lisan dan kumpulan bahasa yang dikenali sebagai bahasa Biatah,
tulisan Bahasa Melayu untuk kenaikan jawatan di alam Singai–Jagoi, Bukar Sadong.
pentadbiran. Antara lain Vyner Brooke mensyaratkan para Terdapat pertuturan bahasa tertentu di kawasan
pegawai kerajaan lulus terjemahan dan transliterasi dari tertentu, misalnya di Penrissen mereka bertutur dalam
Jawi ke Rumi. bahasa Bisitang dan Benuk. Sementara, di Siburan
Negeri Sarawak meliputi seluruh wilayah Sarawak mereka bertutur dalam bahasa Biatah; di Bratak, singai,
pada tahun 1904 akibat perluasan kuasa Brooke apabila Krokong, dan Jagoi mereka bertutur dalam bahasa
Sultan Brunei menyerahkan wilayah jajahan baginda satu Singai–Jagoi, manakala Bidayuh yang tinggal di sekitar
demi satu kepada keluarga Brooke. Ketika itu, bermulalah Serian, khususnya di Tebakang, Mongkos, Tebedu hingga
kedatangan etnik luar. Jurang bahasa berlaku apabila ke Tanjung Amor bersempadan dengan Kalimantan,
beberapa aliran dan pengasingan sekolah berdasarkan Indonesia mereka bertutur dalam dialek Bidayuh Sadong.
kategori seperti sekolah dakwah Kristian dan Cina. Namun, Banyak orang Bidayuh di Lundu yang bertutur dalam
bahasa Melayu tetap dijadikan bahasa rasmi kerajaan dialek Jagoi, Salako dan Lara. Sementara, masyarakat
pada era pemerintahan kerajaan Brooke. Yang pasti, Bidayuh yang tinggal di Serian seperti di petempatan
bahasa Melayu tetap menjadi teras penyatuan hubungan di Taee, Baki, Baru, dan Tarat, mereka bertutur
etnik yang pelbagai pada zaman Brooke. dalam bahasa Bukar. Dialek, antaranya termasuklah
BI-Annah, Pinyawa, Braangm Bia, Bisepuq, dan Empuruh
Fungsi Bahasa Melayu di tengah-tengah atau Bipuruh dituturkan di kawasan seperti Padawan.
Kepelbagaian Etnik Masyarakat Bidayuh moden bertutur dalam bahasa
campuran, iaitu dialek Padawan dan bahasa Jagoi.
Sarawak mempunyai kepelbagaian etnik, termasuk Iban, Kesemua bahasa Bidayuh ini kurang difahami dan
Melayu, Cina, Bidayuh, dan Orang Ulu. Namun begitu, bergantung pada kawasan penutur, misalnya etnik Bidayuh
lima etnik ini ialah kluster umum. Dalam konteks spesifik Penrissen tidak dapat
terdapat sub-subetnik dalam kelompok tersebut. Misalnya, memahami bahasa
Orang Ulu terdiri daripada Apo Kayan yang terdiri daripada yang dituturkan oleh
Kenyah, Kajang, Kajaman, Lahanan, Sian, Penan, Bidayuh di Lundu,
Sebop dan Kayan. Mereka mempunyai dialek bahasa apabila mereka
masing-masing. bercakap dalam
Dalam kelompok Murut, ada subetnik Tagol; dalam bahasa Salako.
kelompok Punan juga ada subetnik Tagol. Dalam kelompok Hal ini mewujudkan masalah
Apo Duat, ada subetnik Kelabit, Berawan, Kiput, Lun komunikasi dalam pertuturan mereka.
Bawang, dan Saban. Kesemua mereka tinggal di beberapa Maka, bahasa Melayu dianggap
buah petempatan yang terletak di beberapa buah kawasan bahasa penyatu kepada masyarakat
yang kebanyakannya di utara Sarawak. Terdapat juga Bidayuh yang berlainan tempat asal
subetnik Ukit yang tinggal di Sungai Tatau dan Baleh di mereka. Hubungan etnik yang
Sarawak. berlaku pada peringkat dalaman
Dari segi perhubungan bahasa, kelompok ini masyarakat Bidayuh dibantu
sebenarnya mewakili tidak sampai 7% daripada dan dieratkan oleh penggunaan
populasi penduduk di negeri Sarawak. Perhubungan bahasa Melayu yang berjaya
bahasa Kenyah dan Ukit, misalnya kurang difahami menyatukan mereka daripada
sesama mereka. Oleh itu, bahasa penghubung ialah kompleksiti.
bahasa Melayu yang menjadi lingua franca kepada
bahasa-bahasa subetnik ini apabila berhubung. Maka, Melanau
bahasa Melayu menjadi bahasa penyatuan hubungan
etnik dalam kelompok orang Ulu, khususnya apabila dialek Etnik Melanau tinggal
mereka kurang difahami dengan kelainan subetnik mereka. di kawasan pesisiran
BIL. 10 2020 9
